Lucky Iron Fısh …
Dünyada en sık görülen sağlık sorunlarından birisi anemi “kansızlık”. İnsanların yaklaşık %50’sinde anemi var ve bu kişilerin de üçte birinde demir eksikliği mevcut.
Demir, oksijeni dokulara taşıyan hemoglobinin içinde yer alıyor. Eksikliği de kalp yetmezliğinden, saç dökülmesine kadar geniş bir yelpazede sağlık sorunlarına yol açıyor. Demirin en önemli kaynağı et.
Bu nedenle, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, demir eksikliğinin en önemli nedeni yoksulluk. Yeterli et yiyememek ve bir yandan da düzenli adet görme nedeniyle oluşan kronik kan kayıpları, özellikle üçüncü dünya ülkelerindeki genç kadınları çok olumsuz etkiliyor.
Gelelim bizim hikayemize …
Kanadalı bir üniversite öğrencisi olan Christopher Charles, hormonlar ile ilgili bir araştırma için arkadaşlarıyla 2008 yılında Kamboçya ‘ya gider. Kamboçya, demir eksikliğinin çok yaygın olduğu bir ülkedir.
Genç araştırmacı, bu sağlık sorununu nasıl çözeceğini düşünürken, demir tencerelerden yemeklere karışan demirin insan vücudunca emilebildiği bilgisi ona ilham verir.
Okuldaki tez yöneticisi ile konuşur ve yeni tezi artık Kamboçya’da demir eksikliğini giderecek yöntemlerdir. Arkadaşlarıyla önce küçük demir külçeler ile şanslarını denerler, ancak kadınlar bu demir parçasını tencerelerine atmayı reddederler. Ardından, bu külçelere lotus çiçeği şekli verirler, yine başarısız olurlar.
Genç Charles, o yöredeki bir kanaat önderi ile ettiği sohbet sırasında, bir tür küçük balığın Kamboçya’da kutsal sayıldığını ve uğur getirdiğine inanıldığını öğrenir. Gülümseyen bir demir balık üretirler ve bunun yöre insanlarınca kabul gördüğüne tanık olurlar.
Ekip bu balığa “ happy fish” ( mutlu balık) adını verir. Kısa ve uzun süreli çalışmalar yapılır, 12 aylık bir düzenli kullanımla, demir eksikliğinde % 43 oranında bir azalma olduğu görülür.
Bu güzel toplumsal proje yürür de, kapitalizm durur mu? İlk adımı atan Christopher Charles’ın üniversitesinden bir başka isim, Gavin Armstrong 2012 yılında “The Lucky Iron Fish Project” adında bir şirket kurar.
Kamboçya’da geri dönüşümle elde edilmiş demirden, “lucky iron fish” ( uğurlu demir balık) üretmeye başlarlar. Üretilen balıklar önce Kamboçya’nın kırsalına gönderilir, bir yıl sonra da Kanada’da pazarlanmaya başlanır.
Üretim daha sonra Kanada’ya da kaydırılır ve ciddi bir mali destek ile binlerce uğurlu balık, geri kalmış yörelere gönderilir. Başlangıçta, satılan her balık için, üç tane balık Kamboçya’daki muhtaçlara bağışlanırken; zamanla her satın alınan balığa karşı bir adet bağış olarak güncellenir. Balığın Kamboçya’da kullanım oranı % 92’ye ulaşır.
Gelelim bu ufaklığın özelliklerine: uğurlu demir balığımız 7.5 cm uzunluğunda ve 200 gram ağırlığa sahip. Düzenli kullanımla günlük demir gerksiniminin %75’ini sağlıyor. İçine konduğu suyun, yemeğin tadını değiştirmiyor. Standart olarak, kaynamakta olan 1 litre suya 2 damla limon damlatılması ve balığın bu suda 10 dakika tutulması öneriliyor. Bu suyu birkaç günde, içerek tüketebilirsiniz.
Balığı, yemek pişen tencereye de koyarak kullanmak mümkün. Bu uygulamanın işe yaraması için, altı ay boyunca her gün kullanılması gerekiyor. Her kullanım sonrası balığı sabunla iyice yıkamak ( tabii önce soğumasını bekledikten sonra) ve daha önemlisi kurulamak ve kuru tutmak gerekiyor. Malum, demir hemen paslanır. Ancak, limonla ovulduğunda, balığın pası ortadan kalkıyor.
Bu balık, 1 litre asidik suda 10 dakika ya da 1 litre çorbada 5 dakika kaynatılınca gram başına 70 mikrogram demir açığa çıkaracak şekilde üretilmiş.
Yani, 200 gramlık bir balık, usulüne göre kullanıldığında, bir litre suya 14 gram emilebilir demir salıyor. Balığın üzerindeki çıkıntılar ya da balığın gülen suratı ortadan kaybolunca, yeni bir balık almanın zamanı gelmiş demektir.
Balık her tür kapta kullanılabiliyor, ancak demir tencerelerde kullanılması önerilmiyor. Çünkü, yemeğe ne kadar demir geçtiğinden emin olamıyorsunuz.
Bu balık ,Kamboçya gibi yoksul bir ülkenin demir ihtiyacını karşılamakla kalmıyor. Aynı zamanda sporcular, hamileler, vegan ve vejetaryenler ile emziren annelere de destek veriyor.
Gözümüzün tam önünde duran fırsatlara, olanaklara bakmak yerine onları görmek bir çok sorunu çözüyor.
Genç bir üniversite öğrencisi olan Christopher Charles sayesinde, en azından Kamboçya’daki yoksul insanların demir gereksinimi karşılanmış durumda.
Peki, genç Christopher şimdilerde ne yapıyor diye sorarsanız, o artık “Dr. Charles” , bir anestezist …
Prof.Dr.Tevfik Rıfkı Evrenkaya, Nefroloji Uzmanı
mavi lotus 